The Complete
Fornaldarsögur Norðurlanda Legendary Sagas of the Northland in English Translation |
|||
[HOME][BACK] | |||
Translations of this saga are typically made from a composite form of three variant texts. The saga exists in three basic versions: R, and H, and U. Version R, thought to be closest to the original, is found in a late 14th or early 15th-century vellum manuscript [GkS 2845 4to], but the final page is missing. The H manuscript, found in Hauksbók, utilizes a version similar to R, although it is generally closer to U. Version U is known from several late paper manuscripts, especially a paper copy in Uppsala (R:715), AM 203 fol. Below, I have only provided the Old Norse text from the vellum manuscripts, R and H. For more details, see "Notes on Translation" below, as well as the translator's site. | |||
Hervarar saga ok Heiðreks
[R] -and- Saga Heiðreks konúngs ens vitra [H] |
The Saga of Hervor & King Heidrek the Wise | ||
Around 1250 |
Translated by
© 2005 Peter Tunstall |
||
|
1. Sigrlami and the Dwarves | ||
SIGRLAMI hét konungr, er réð fyrir Garðaríki. Hans dóttir var Eyfura, er allra meyja var fríðust. Saga Heiðreks konúngs ens vitra ch. 2: .... Ok einn dag, er konúngr reið á veiðar, ok hann varðeinn sinna manna, sá hann einn stein mikinn við sólsetr, ok þar hjá dverga tvá; konúngr vígði þá utan steins með málasaxi; þeir beiddu fjörlausnar.
Konúngr mælti: Hvat heiti þér? Annar nefndist Dvalinn, en annar Dulinn. Konúngr mælti: Af því at þið eruð allra dverga hagastir, þá skulu þið gera mér sverð, sem bezt kunni þið; hjöltin ok meðalkaflinn skal vera af gulli; þat skal svá bíta járn, sem klæði, ok aldri ryðr á festast; því skal fylgja sigr í orrustum ok einvígjum, hverjum er berr; þetta játta þeir. Konúngr ríðr heim. En er stefnudagr kemr, þá ríðr konúngr til steinsins ; eru þá dvergar úti, ok fengu konúngi sverðit, ok var ið fríðasta. En er Dvalinn stóð í steindurum, þá mælti hann; sverð þitt, Svafrlami; verðr manns bani hvert sinn, er brugðit er, ok með því skulu unnin vera 3 níðingsverk, þat skal ok vera þinn bani. Þá hjó konúngr sverðinu til dverganna, lupu þeir í steininn; höggit kom ok í steininn, ok fal báða eggsteina, þvíat dyrnar lukust aptr á steininn. Konúngr kallaði sverðit Tyrfing, ok barr hann jamnan síðan í orrustum ok einvígjum, ok hafði jamnan sigr. Hervarar Saga ok Heiðreks, ch. 1 Þessi konungr hafði eignazt sverð þat af dvergum, er Tyrfingr hét ok allra var bitrast, ok hvert sinn, er því var brugðit, þá lýsti af svá sem af sólargeisla. Aldri mátti hann svá hafa beran, at eigi yrði hann manns bani, ok með vörmu blóði skyldi hann jafnan slíðra. En ekki var þat kvikt, hvárki menn né kvikvendi, er lifa mætti til annars dags, ef sár fekk af honum, hvárt sem var meira eða minna. Aldri hafði hann brugðizt í höggi eða staðar numit, fyrr en hann kom í jörð, ok sá maðr, er hann bar í orrostu, mundi sigr fá, ef honum var vegit. Þetta sverð er frægt í öllum fornsögum. |
One day as the king rode out
hunting, he lost sight of his men. He rode deep into the forest in
pursuit of a hart but when the sun sank the following day, he still
hadn’t caught it. He’d ridden so far into the forest, he hardly knew
where he was. He saw a tall stone in the sunset, and by it two dwarves.
He drew his knife over them, binding them outside the stone by the power
of graven iron. They begged for their lives. The king asked, “What are your
names?” One was called Dvalin, the other
Dulin. The king said, “Since you two are
the most skilled out of all the dwarves, you shall make me a sword, the
best that you can. The guard and boss shall be of gold, and the grip
too. It will bite iron like cloth and never rust. It will bring victory
in battles and single combats for all who bear it.” They agree to this. The king rides
home. And when it comes to the appointed day, he rides to the stone. The
dwarves were outside. They hand him the sword and it was indeed
splendid. But as Dvalin stood in the doorway of the stone, he said: “May your sword, Sigrlami, be a
man’s bane each time it is drawn and may three vile deeds be done with
that sword. It will also be death to your kin.”[1]
Then the king swung his sword at
the dwarves. They sprang into the rock. The sword stuck right into the
stone so that both edges were lost from sight, for the door closed
behind them in the stone.
Sigrlami kept that sword and
called it Tyrfing. It was the sharpest of swords and each time it was
drawn it shone like a sunbeam. Never could it be bared without killing a
man, and with warm blood it would always be sheathed. And nothing, not
human nor animal, could live a day if they got a wound from it, no
matter how great or small. It never failed to strike, nor did it stop
till it hit the earth, and any man who bore it in battle would have
victory if he used it. The king bore it in battles and single combats
and had victory every time. That sword is famous in all the old sagas. |
||
2. KAPÍTULI |
|
||
Saga Heiðreks konúngs ens vitra ch. 2: Arngrímr var þá í víking í austrveg um Bjarmland.; hann herjaði í ríki Sigrlama konúngs, ok átti orrustu við hann, ok áttust þeir vápnaskipti við, ok hjó konúngr til hans; Arngrímr kom fyri sik skildinum, ok tók af skjaldarsporðinn, ok nam sverðit í jörðu staðar. Þá hjó Arngrímr af konúngi höndina, ok féll þá niðr Tyrfingr; Arngrímr þreif sverðit Tyrfing, ok hjó með konúnginn fyrst, ok síðan marga aðra; tók hann herfáng mikit, ok flutti brott með sér Eyfuru, konúngsdóttur, ok flutti hann hana heim til bús síns í Bólm; hann átti með henni tólf syni: Angantýr var elds2, þá Hervaðr, þá Hjörvarðr, Sæmingr ok Rani, Brami, Barri, Reifnir, Tindr ok Búi, ok tvá Haddingjar, ok unnu þeir báðir eins verk, þvíat þeir voru tvíburar ok yngstir; en Angantýr vann tveggja verk, hann var ok höfði hærri, enn aðrir menn; allir voru þeir berserkir, ok umfram aðra menn at afli ok áræði; en þóat þeir færi færi í hernað, þá voru þeir aldri fleiri á skipi, enn tólf bræðr. Þeir fóru víða um lönd at herja, ok voru mjök sigrsælir, ok urðu inir frægustu. |
There was a man called Arngrim. He was a
famous viking. He journeyed east to Gardariki and stayed a while with
King Sigrlami and became the general of his army, to get both lands and
subjects, for the king was now old. Arngrim became such a great chief
now, the king gave him his daughter in marriage and appointed him to the
highest position in his realm. He gave him the sword Tyrfing. Then the
king settled down and nothing more is told of him.
Arngrim went north with his wife Eyfura to his family estate and
settled on the |
||
3. Heitstrenging |
|
||
Þat var tíðenda eitthvert sinn jólaaptan, at menn skyldu heit strengja at bragarfulli, sem siðr er til. Þá strengdu heit Arngríms synir. Hjörvarðr strengdi þess heit, at hann skyldi eiga dóttur Ingjalds Svíakonungs, þá mey, er fræg var um öll lönd at fegrð ok atgervi, eða enga konu ella. Þat sama vár gera þeir bræðr ferð sína tólf ok koma til Uppsala ok ganga fyrir konungs borð, ok þar sat dóttir hans hjá honum. Þá segir Hjörvarðr erendi sitt konungi ok heitstrenging, en allir hlýddu, þeir er inni váru. Hjörvarðr biðr konung segja skjótt, hvert erendi hann skal þangat eiga. Konungr hugsar þetta mál ok veit, hversu miklir þeir bræðr váru fyrir sér ok af ágætu kyni komnir. Í því bili stígr fram yfir konungs borðit sá maðr, er hét Hjálmarr inn hugumstóri, ok mælti til konungs: "Herra konungr, minnizt þér nú, hvé mikinn sóma ek hefi yðr veitt, síðan er ek kom í þetta land, ok hversu margar orrostur ek átta at vinna ríki undir yðr, ok hefi ek yðr látit heimila mína þjónustu. Nú bið ek yðr, at þér veitið mér til sæmdar ok gefið mér dóttur yðra, er minn hugr hefir jafnan á leikit. Ok er þat makligra, at þér veitið mér þessa bæn heldr en berserkjunum, þeim er illt eitt hafa gert bæði í yðru ríkir ok margra annarra konunga." Nú hugsar konungr hálfu meir ok þykkir nú þetta mikit vandamál, er þessir tveir höfðingjar keppast svá mjök um dóttur hans. Konungr segir á þessa leið: Hvártveggi sjá er svá mikill maðr ok vel ættborinn, at hvárigum vill hann synja mægða, ok biðr hana kjósa, hvárn hún vill eiga. Hún segir svá, at þat er jafnt, ef faðir hennar vill gifta hana, þá vill hún þann eiga, er henni er kunnr at góðu, en eigi hinn, er hún hefir sögur einar frá ok allar illar sem frá Arngríms sonum. Hjörvarðr býðr Hjálmari á hólm suðr í Sámsey ok biðr hann verða hvers manns níðing, ef hann gengr fyrr at eiga frúna en þetta einvígi er reynt. Hjálmarr kveðr sik ekki skulu dvelja. Fara nú Arngríms synir heim ok segja feðr sínum sitt erendi, en Arngrímr kveðst aldri fyrr hafa óttazt um ferð þeira. Þessu næst fara þeir bræðr til Bjarmars jarls, ok gerir hann í móti þeim veizlu mikla. Ok nú vill Angantýr fá dóttur jarls, er Sváfa hét, ok var nú drukkit brúðlaup þeira. Ok nú segir Angantýr jarli draum sinn: Honum þótti þeir bræðr staddir í Sámsey, ok fundu þar fugla marga ok drápu alla. Þá sneru þeir annan veg á eyna, ok flugu í móti þeim ernir tveir, ok þóttist hann ganga í móti öðrum, ok áttu þeir hart viðskipti, ok settust niðr báðir, áðr létti. En annarr örninn átti við bræðr hans ellefu, ok þótti honum örninn efri verða. Jarl segir, at þann draum þurfti ekki at ráða ok þar væri honum sýnt fall rikra manna. |
It was Yule Eve, the time for men to
make solemn vows at the ceremony of the bragarfull, or chief’s cup, as
is the custom. Then Arngrim’s sons made vows. Hjorvard took this oath,
that he would have the daughter of Ingjald king of the Swedes, the girl
who was famed through all lands for beauty and skill, or else he would
have no other woman.
That same spring, the twelve brothers make
their way and they come to There were two men staying with King Ingjald
at this time, as his champions and land-wards: Hjalmar the Great-Heart
and Odd the Traveller who was called Arrow-Odd. And when Hjalmar heard
what the berserks said, he stepped up before the table and spoke to the
king: “Lord king, does your majesty remember now what great honour I
have brought you since I came to your kingdom and how many battles I
fought to win lands for you, and have I not always put my service at
your disposal? Now I ask you that you do me the honour of giving me your
daughter to whom my thoughts have always turned. And it is more
appropriate that you grant this boon to me than to the berserks who have
wrought ill both in your realm and in many other kingdoms.” Now the king thinks all the more, and it
seems a very tricky problem, these two leaders competing so much over
his daughter. The king speaks thus and says that each of
them is such a great man and so nobly born that he will refuse them both
his daughter. And he asks her to choose which one she wants to have. She
says that is fair: if her father wishes to give her in marriage, then
she wants the one she knows to be good, and not one she has only heard
stories of, and all of them bad, as with Arngrim’s sons. Hjorvard challenges Hjalmar to come south to
the island of Samsey and curses him as a coward despised by all if he
goes first and weds the lady before the duel is decided. Hjalmar says he
won’t delay. Now Arngrim’s sons go home and tell their father how it
went. And Arngrim says he’s never feared for them on any of their
expeditions before now. Immediately afterwards, the brothers travel
to Jarl Bjarmar and he welcomes them with a great feast. And now
Angantyr wishes to wed the jarl’s daughter, who was called Svafa, and
they celebrated their wedding feast. And now Angantyr tells the jarl his
dream: “It seemed to me,” he said, “that we brothers stood on Samsey and
found many birds and killed them all. Then I dreamt we turned along a
different way on the island and there flew towards us two eagles, and it
seemed I went against one, and we had tough dealings together, and we
both put each other on the floor before we stopped. And the other eagle
fought with my eleven brothers, and it seemed to me the eagle got the
better of them.” The jarl says that there is no need to analyse that dream, for there he was shown the fall of mighty men. |
||
4. KAPÍTULI |
|
||
Hervarar Saga ok Heiðreks, ch. 3: En er þeir bræðr koma heim, búast þeir til hólmstefnu, ok leiðir faðir þeira þá til skips ok gaf þá sverðit Tyrfing Angantý. "Hygg ek," segir hann, "at nú muni þörf vera góðra vápna." Hann biðr þá nú vel fara; eptir þat skiljast þeir. Ok er þeir bræðr koma í Sámsey, sjá þeir, hvar tvau skip liggja í höfn þeiri, er Munarvágr hét. Þau skip hétu askar. Þeir þóttust vita, at Hjálmarr mundi þessi skip eiga ok Oddr inn víðförli, er kallaðr var Örvar-Oddr. Þá brugðu Arngríms synir sverðum ok bitu í skjaldarrendr, ok kom á þá berserksgangr. Þeir gengu þá sex út á hvárn askinn. En þar váru svá góðir drengir innan borðs, at allir tóku sín vápn, ok engi flýði ór sínu rúmi, ok engi mælti æðruorð. En berserkirnir gengu með öðru borði fram, en öðru aptr ok drápu þá alla. Síðan gengu þeir á land upp grenjandi. Hjálmarr ok Oddr höfðu gengit upp á eyna at vita, ef berserkirnir væri komnir. Ok er þeir gengu ór skóginum til skipa sinna, þá gengu berserkir út af skipum þeira með blóðgum vápnum ok brugðnum sverðum, ok var þá genginn af þeim berserksgangrinn. En þá verða þeir máttminni en þess á milli sem eptir nokkurs kyns sóttir. Þá kvað Oddr: "Þá var mér ótti einu sinni, er þeir grenjandi gengu af öskum (ok emjandi í ey stigu) tírarlausir, váru tólf saman."
Þá mælti Hjálmarr til Odds: "Sér þú nú, at fallnir eru menn okkrir allir, ok sýnist mér nú líkast, at vér munum allir Óðin gista í kveld í Valhöllu." Ok þat eitt segja menn, at Hjálmarr hafi mælt æðruorð. Oddr svarar: "Þat mundi mitt ráð vera, at vit flýðim undan á skóg, ok munu vit ekki mega tveir berjast við þá tólf, er drepit hafa tólf ina fræknustu menn, er váru í Svíaríki." Þá mælti Hjálmarr: "Flýjum vit aldri undan óvinum okkrum ok þolum heldr vápn þeira; fara vil ek at berjast við berserki." Oddr svaraði: "En ek nenni eigi at gista Óðin í kveld, ok skulu þessir allir dauðir berserkir, áðr kveld sé, en vit tveir lifa." Þetta viðrmæli þeira sanna þessar vísur, er Hjálmarr kvað:
"Fara halir hraustir af herskipum, tólf menn saman tírarlausir; vit munum í aptan Óðin gista tveir fóstbræðr, en þeir tólf lifa." Oddr segir: "Því mun orði andsvör veita: Þeir munu í aptan Óðin gista tólf berserkir, en vit tveir lifa." Þeir Hjálmarr sá, at Angantýr hafði Tyrfing í hendi, því at lýsti af sem sólargeisla. Hjálmarr mælti: "Hvárt viltu eiga við Angantý einn eða við bræðr hans ellefu?" Oddr segir: "Ek vil berjast við Angantý. Hann mun gefa stór högg með Tyrfingi, en ek trúi betr skyrtu minni en brynju þinni til hlífðar." Hjálmarr mælti: "Hvar kómu vit þess til orrostu, at þú gengir fram fyrir mik? Því viltu berjast við Angantý, at þér þykkir þat meira þrekvirki. Nú em ek höfuðsmaðr þessar hólmgöngu; hét ek öðru konungsdóttur í Svíþjóðu en láta þik eða annan ganga í þetta einvígi fyrir mik, ok skal ek berjast við Angantý," -- ok brá þá sverðinu ok gekk fram í móti Angantý, ok vísaði hvárr öðrum til Valhallar. Snúast þeir í móti, Hjálmarr ok Angantýr, ok láta skammt stórra höggva á milli. Oddr kallar á berserki ok kvað: "Einn skal við einn eiga, nema sé deigr, hvatra drengja, eða hugr bili." Þá gekk fram Hjörvarðr, ok áttust þeir Oddr við hart vápnaskipti. En silkiskyrta Odds var svá traust, at ekki vápn festi á, en hann hafði sverð svá gott, at svá beit brynju sem klæði. Ok fá högg hafði hann veitt Hjörvarði, áðr hann fell dauðr. Þá gekk til Hervarðr ok fór sömu leið, þá Hrani, þá hverr at öðrum, en Oddr veitti þeim svá harða atsókn, at alla felldi hann þá ellefu bræðr. En frá leik þeira Hjálmars er þat at segja, at Hjálmarr fekk sextán sár, en Angantýr fell dauðr. Oddr gekk þar til, er Hjálmarr var, ok kvað: "Hvat er þér, Hjálmarr? Hefir þú lit brugðit. Þik kveð ek mæða margar undir; hjálmr er þinn höggvinn, en á hlið brynja, nú kveð ek fjörvi of farit þínu." Hjálmar kvað: "Sár hefi ek sextán, slitna brynju, svart er mér fyr sjónum, séka ek ganga; hneit mér við hjarta hjörr Angantýs, hvass blóðrefill, herðr í eitri."
Ok enn kvað hann:
"Áttak at fullu imm tún saman, en ek því aldri unda ráði; nú verð ek liggja lífs andvani, sverði undaðr, í Sámseyju.
Drekka í höllu húskarlar mjöð menjum göfgir at míns föður; mæðir marga mungát fira, en mik eggja spor í eyju þjá.
Hvarf ek frá hvítri hlaðs beðgunni á Agnafit utanverðri; saga mun sannast, sú er hún sagði mér, at aptr koma eigi mundak.
Drag þú mér af hendi hring inn rauða, færðu inni ungu Ingibjörgu; sá mun henni hugfastr tregi, er ek eigi kem til Uppsala.
Hvarf ek frá fögrum fljóða söngvi ótrauðr gamans austr við Sóta; för skundaðak ok fórk í lið hinzta sinni frá hollvinum.
Hrafn flýgr austan af hám meiði, f lýgr honum eptir örn í sinni; þeim gef ek erni efstum bráðir, sá mun á blóði bergja mínu."
Eptir þat deyr Hjálmarr. Oddr segir þessi tíðendi heim í Svíþjóð, en konungsdóttir má eigi lifa eptir hann ok ræðr sér sjálf bana. Angantýr ok bræðr hans váru lagðir í haug í Sámsey með öllum vápnum sínum. |
But when the
brothers come home, they prepare themselves for the duelling place, and
their father leads them to the ship and then gave the sword Tyrfing to
Angantyr. “I think,” he
says, “that there will be a need of good weapons.” He bids them
farewell. After that, they leave. And when the
brothers come to Samsey, they see two ships lying in the cove which is
called Munway. Those ships were the kind called ‘ashes’. They thought
these ships must belong to Hjalmar and Odd. Then Arngrim’s sons drew
their swords and bit on their shield-rims, and the berserk-state came on
them. Then six of them went out onto each of the ashes. And there were
such good warriors on board there that they all took up their weapons,
and no one fled from his post, and no one uttered a word of fear. And
the berserks went up one side and down the other and killed them all.
Then they walked up onto the land roaring. Hjalmar and Odd
had gone up onto the island to see if the berserks had come. And as they
walked out of the woods to their ships, the berserks came out of the
ships with bloodied weapons, and then the berserk-state went off them.
And they became weaker then that at other times, as after some kind of
sickness. And Odd intoned:
“One time only I
was frightened,
when from warships
they walked roaring
(and loud yowling to
the island climbed)
twelve together,
gloryless.” Then Hjalmar said
to Odd, “Do you see there that all our men have fallen, and it appears
to me most likely now that we will all be Odin’s guests in Valhall
tonight.” And that, men say,
is the only word of fear that Hjalmar spoke. Odd answers, “My
advice would be this: that we get away from here to the wood, because
the two of us will not be able to fight those twelve who have killed the
bravest men who were in Then said Hjalmar,
“We will never flee from our enemies but rather endure their weapons. I
will go to fight a berserk.” Odd answered,
“Well, I’m not in the mood to lodge with Odin tonight, so they will all
be dead berserks before evening, and us two will live.” That conversation
of theirs is proved by this these lines which Hjalmar chanted:
“Bold fellows fare
forth off warships,
twelve together,
gloryless; we
foster brothers
must feast with Odin,
this very evening
while those twelve live.” Odd says: “To
that an answer I
can give you:
This evening it’s they
who’ll eat with Odin,
those twelve berserks, and
the two of us live.” Then Hjalmar saw
that Angantyr had Tyrfing in his hand because it shone like a sunbeam.
Hjalmar spoke: “Which do you want to fight: Angantyr on his own, or his
eleven brothers?” Odd says, “I want
to fight with Angantyr. He will give hard knocks with Tyrfing, but I
believe my shirt is better protection than your byrnie.”
Hjalmar spoke:
“Wherever did we come to a battle, where you go forward in front of me?
That’s why you want to fight with Angantyr, because you think that will
get you more glory. Well, I’m the leader of this duelling expedition. In
Odd called to the
berserks and said:
“One on one, lads,
unless you’re scared;
single combat, or
where’s your courage?” Then Hjorvard went
forward and he and Odd had a hard exchange of blows. And Odd’s silk
shirt was so reliable that no weapon could get a grip on it, and he had
a sword so good it bit mail like cloth. And he hadn’t dealt many cuts
before Hjorvard fell dead. Then Hervard stepped up and went the same
way, then Hrani, then one after the other, and Odd dealt them such a
fierce onslaught that he laid low all eleven brothers. And of Hjalmar’s
match it’s to be told that Hjalmar took sixteen wounds, and Angantyr
fell dead. Odd went up to
where Hjalmar was, and said:
“What’s up, Hjalmar?
Your hue’s altered. I
say many wounds do
weary you.
Your helm is hewn, and
the hauberk on your side; I
say your life has
left you now.” Hjalmar sang: a
slit byrnie;
there’s clouds before my eyes—
can’t see. It
entered my heart,
Angantyr’s sword,
fell bloodspike,
forged in poison.” And he sang again:
farms in all but
that was never
enough for me. Now
I must lie, of
life deprived,
sword-maimed, on
Samsey Isle.
Housecarls do sup in
the hall on mead,
with gems fêted, at
father’s place.
Many men is the ale
making weary, but
me, sword-tracks[2] on
Samsey torment. I
left the fair
valkyrie of cloaks[3] on
Agnafit to
the ocean side;
it’ll turn out true,
what she told to me,
that never after
would I be back.
Take the red-gold
ring off my hand and
bring it to young
Ingibjorg;
that grief will fix
fast in her mind,
that I’ll not come to
Away I turned
from womens’ song, and
eager for joy, I
eastward fared; on
I hastened
teamed up with Soti,
left dear friends one
final time.
Raven flies from the east
from his lofty tree; after him eagle To
that last eagle I
leave my flesh.
He’ll banquet upon on
the blood of me.” After that Hjalmar
dies. Odd brings these tidings home to
Angantyr and his
brothers were laid in a mound on Samsey with all their weapons. |
||
5. Fædd Hervör |
5.
Hervor Got the Sword Tyrfing |
||
Hervarar Saga ok Heiðreks, ch. 4 Dóttir Bjarmars var með barni; þat var mær einkar fögr. Sú var vatni ausin ok nafn gefit ok kölluð Hervör.
Hún fæddist upp með jarli ok var sterk sem karlar, ok þegar
hún mátti sér nokkut, tamdist hún meir við skot ok skjöld ok sverð en
við sauma eða borða. Hún gerði ok optar illt en gott, ok er henni var
þat bannat, hljóp hún á skóga ok drap menn til fjár sér. Ok er jarl
spyrr til þessa stigamanns, fór hann þangat með liði sínu ok tók Hervöru
ok hafði heim með sér, ok dvaldist hún þá heima um stund. Þat var eitt sinn, er Hervör var úti stödd því nær, er þrælar nokkurir váru, ok gerði hún þeim illt sem öðrum. Þá mælti í þrællinn: "Þú, Hervör, vilt illt eitt gera, ok ills er at þér ván, ok því bannar jarl öllum mönnum at segja þér þitt faðerni, at honum þykkir skömm, at þú vitir þat, því at inn versti þræll lagðist með dóttur hans, ok ertu þeira barn." Hervör varð við þessi orð æfar reið ok gengr þegar fyrir jarl ok kvað: "Áka ek várri Jarl kvað: "Logit er margt at þér Hún kvað: "Nú fýsir mik, Síðan mælti Hervör við móður sína ok kvað: "Bú þú mik at öllu
Síðan bjóst hún í brott ein saman ok tók sér karlmanns gervi ok vápn ok sótti þar til, er víkingar nokkurir váru, ok fór með þeim um hríð ok nefndist Hervarðr. Litlu síðar tók þessi Hervarðr forræði liðsins, ok er þeir kómu til Sámseyjar, þá beiddist Hervarðr at fara upp á eyna ok sagði, at þar mundi vera féván í haugi. En allir liðsmenn mæla í móti ok segja, at svá miklar meinvættir gangi þar öll dægr, at þar er verra um daga en víða um nætr annars staðar. Þat fæst um síðir, at kastat var akkerum, en Hervarðr sté í bát ok reri til lands ok lendi í Munarvági í þann tíma, er sól settist, ok hitti þar mann þann, er hjörð helt. 1. Hervarar Saga ok Heiðreks, ch. 4 Hann kvað: "Hverr er ýta Hann kvað: "Spyrjattu at því, Hervararkviða 4: Hervör kvað: 4. Hervarar Saga ok Heiðreks, ch. 4 Hún kvað: "Hirðum eigi at fælast Hann kvað: "Heimskr þykki mér, Hervararkviða 7: 7. Hervarar Saga ok Heiðreks, ch. 4 Enda tók hann þá hlaup heim til bæjar, ok skildi þar með
þeim. Nú sér hún því næst út á eyna, hvar haugaeldrinn brenn, ok gengr
hún þangat til ok hræðist ekki, þótt allir haugar væri á götu hennar.
Hún óð fram í þessa elda sem í myrkva, þar til er hún kom at haugi
berserkjanna. "Vaki þú, Angantýr, Þá kvað Angantýr: "Hervör dóttir,
Hún kvað: "Segir þú eigi satt,
Þá opnaðist haugrinn, ok var sem eldr ok logi væri allr haugrinn. Þá kvað Angantýr: "Hnígin er helgrind, Hún svarar: "Brennið eigi svá Þá kvað Angantýr: "Segi ek þér, Hervör, Hervararkviða 19: Hervör kvað: 19. Angantýr kvað: 20. Hervarar Saga ok Heiðreks, ch. 4 Þá kvað Hervör: "Maðr þóttumst ek Þá kvað Angantýr: "Liggr mér und herðum Hervör kvað: "Ek mun hirða Þá kvað Angantýr: "Heimsk ertu, Hervör,
Hún kvað: "Búi þér allir, Síðan gekk hún til skipa. Ok er lýsti, sá hún, at skipin váru brottu; höfðu víkingar hræðzt dunur ok elda í eynni. Fær hún sér far þaðan, ok ekki getit um hennar ferð, fyrr en hún kemr á Glasisvöllu til Guðmundar, ok var hún þar um vetrinn ok nefndist enn Hervarðr. |
Bjarmar’s daughter was with child. That was an exceptionally fair lass. She was sprinkled with water[4] and given a name and called Hervor, but it was the opinion of most that she should be left outside,[5] and they said she wouldn’t be too ladylike if she took after her father’s kin.
She was brought up
with the Jarl and was as strong as the boys. And as soon as she could do
anything for herself, she trained more with shot and shield and sword
than sewing or embroidery. She did more bad than good too. And when
these things were forbidden to her, she ran into the woods and killed
men for their money. And when the Jarl hears of this highwayman, he went
there with his troops and caught Hervor and brought her home, and then
she stayed at home for a bit. It happened one
time that Hervor was stood outside, near where some thralls were, and
she was having a go at them, just as she treated everyone. Then one of the
thralls interrupted her, saying, “You, Hervor, all you want to do is
evil, but evil’s only to be expected of you. And the Jarl has forbidden
anyone to tell you about your parents because he thinks it shameful for
you to know about that, because the lowest thrall lay with his daughter
and you are their child.” On hearing this,
Hervor became furious and went straight before the Jarl and exclaimed: “I
needn’t boast of
noble kin
though mother found
Frodmar’s favour; a
great lineage I
liked to believe, but
here I’m told: a
herder of swine.” The Jarl declared:
“You’ve heard a great lie,
little of substance;
noble among men
your father was known.
Strewn all with soil
stands Angantyr’s
hall on Samsey,
south side of the island.” She said: I
fain a visit
would pay upon
departed kin.
I’ll warrant they owned
wealth in plenty;
unless I perish I’d
like to get it.
From my hair with haste
headdress must go;
let’s off with the linen
before I leave.
Much depends,
upon my rising, on
cloak and shirt
being cut for me.”
Then Hervor spoke
with her mother and said:
“Prepare me now
with proper care,
truly wise woman, as
you would a son; a
certain truth in
sleep to me comes: no
joy will I have
here at all soon.” Then she got ready
to leave alone with the gear and weapons of a man and made her way to
where some vikings were and sailed with them for a while and called
herself Hervard. A little later,
the captain died and this ‘Hervard’ took command of the crew. And when
they came to the island of Samsey, ‘Hervard’ told them to stop there so
he could go up onto the island and said there’d be a good chance of
treasure in the mound. But all the crewmen speak against it and say that
such evil things walk there night and day that it’s worse there in the
daytime than most places are at night. In the end, they agree to drop
anchor, and ‘Hervard’ climbed into the boat and rowed ashore and landed
in Munway just as the sun was setting. And he met a man there watching
his herd.
The young maiden met at sunset in Munway Cove a man herding.
He said: “Of
human kind,
who’s come to the island? Hie
you hastily
home to your lodging!” She said:
“Home to my lodging
I’ll hie me not, as
I know none of
the island folk; so
inform me fast
before you go:
where are Hjorvard’s
Howes[6]
meant to be?” He said:
“Don’t ask me that, you
don’t seem wise,
prince of pirates,
your plight is dire;
let’s flee as fast as
our feet can carry us;
it’s all too much for
men out here.” She said: “Here’s a prize necklace in payment for talk; I doubt you’ll divert the vikings’ boss.” He said: “None can hand me such hansom gems, such good treasures that I go not my way.”
She said:
“Let’s not deign to fear
such fizzing and sizzling[7]
though the whole island
heave with fire;
let’s not take fright at
fallen heroes
quite so quickly,
come let us talk.” He said:
“Silly would seem
someone to me who
heads on alone
from here by night;
fire is blazing,
barrows open,
field burns and fen—
let’s go faster.”
Hotfoot to the holt the
herdsman was off then,
fled far away
from the words of this girl, but
Hervor’s heart
hard-knit in her breast
swells boldly now
about such matters.
And so he took off
home to his village, and they parted company there. And at that she sees
where the grave-fire is burning over on the edge of the island, and she
goes up there and is not afraid though all the mounds were in her path
and the dead standing outside. She waded through the flame as if through
fog till she came to the barrow of the berserks. Then she called:
“Awake, Angantyr!
Hervor wakes you,
only daughter of
you and Svafa;
from your crypt give me
that keenest blade, the
sword dwarves struck for
King Sigrlami.
Hervard, Hjorvard,
Hrani, Angantyr,
under forest roots I
rouse you all,
with buckler, with byrnie,
bright helm and harness, a
good sharp glaive, and
gold-reddened spear. So
much for you
sons of Arngrim,
mean men to
the mould adding,
when Eyfura’s boy
won’t even talk to
me tonight in
Hervard, Hjorvard,
Hrani, Angantyr, be
racked in your ribs as
if rotting
deep in an anthill, if
you don’t hand over
Dvalin’s sword; it
does not suit
dead men to grip a
good weapon.” Then said
Angantyr:
“Hervor, daughter,
what drives you to call so?
Brimful of bale-runes,
you’re bound for grief.
You’re out of your mind, mad
have you gone,
lost your wits now,
waking up dead men. A
father did not dig
my grave, no
parent buried me, nor
other kinsmen;
they had Tyrfing, the
two who lived,
though the owner was but
one in the end.” She said:
“It’s a lie what you say— may
the god only let you sit
hale in your howe if
you have not got it
laid in there with you;
reluctant you are
heirlooms to share
with your only child.” Then the mound
opened and it was as though the whole barrow was fire and flame. And
Angantyr said:
“Hellgate gapes and
graves open, all
is fire on
the island’s rim;
it’s grim outside to
gaze around;
shift yourself, girl, if
you can, to your ships.” She answers:
“You can’t burn any
bonfires by night, no
flames flaring to
frighten me;
your daughter’s mind
does not tremble
though dead men there in
the door she see.” Then said
Angantyr: “I
say to you, Hervor,
have a listen,
wise daughter, now to
what will be:
this sword Tyrfing
(try to believe it)
will, girl, your offspring all
destroy. A
lad you’ll bear who
later shall own the
sword Tyrfing and
trust his own strength;
people will call the
boy Heidrek,
he’ll grow mightiest
under heaven’s tent.”
She declared: “I cast this curse on killed warriors, that you entombed shall all lie there undead with dead in the dank rotten; give me, Angantyr, from out of your mound (it won’t help you to hide it) the dwarves’ handiwork.”
He says: “I say you aren’t, girl, like other humans, to walk among howes up here by night with graven spear and with Gothic steel, with helm and harness at the door to my hall.”
Then said Hervor: “I
did think I was human, at
home with the living,
till down I came to
your dead men’s hall; so
hand me from your howe
what hates armour, the
hazard of shields,
Hjalmar’s bane.” Then said
Angantyr:
“Hjalmar’s bane lies
below my shoulders; the
blade is wrapped
right round in flame; one
girl only on
earth up there I
guess would dare
take that glaive in hand.” Hervor said:
“I’ll take care of and
take in my hand
edge-sharp the blade,
could I but have it; I’m
not afraid of
fire burning; the
flame’s soon out
that I look over.” Then said
Angantyr:
“You’re foolish, Hervor, but
full of daring, to
rush into fire
with your eyes open;
rather, young girl, I
think I’ll give you the
cleaver from my cairn, I
can’t refuse.” Hervor said:
“You did well,
warrior kinsman,
when from your grave you
gave the sword; I’d
rather have that,
regal lord,
than all
beneath my sway.” Angantyr said:
“Wicked woman,
what would you know? No
need for glee or
glad words now;
this blade Tyrfing
(you’d better believe)
will, girl, your offspring all
destroy.” She says: “I
will go to
my ocean-steeds; now
the chief’s daughter is
cheery enough;
what do I care,
cousin of nobles, how
later my sons
will settle this thing.” He says:
“You shall own and
long enjoy, but
keep covered,
what killed Hjalmar;
press not the edges—
there’s poison in both— a
man’s doom, that,
more dire than plague.
Fare well, daughter,
freely I’d have lent you the
lives of twelve men,
could you believe,
strength and stoutness, all
the sturdy vigour
that Arngrim’s lads
left when they died.” She said:
“Now rest you all
(I’m raring to go)
hale men in your mound; for
a moment there I almost
thought I trod
between the worlds
when all about me
fires burned.” Then she went to the ships. But when it got light, she saw that the ships were gone. The vikings had taken fright at the thunders and fires on the island. She gets herself passage from there but nothing is known of her journey till she comes to Godmund in Glasisvellir, and she stayed there over winter and still called herself Hervard. |
||
Chapter 6. |
6. Of The Brothers Angantyr and Heidrek |
||
Saga Heiðreks konúngs ens vitra, ch. 1 1. Hér hefr upp sögu Heiðreks konúngs ens vitra Svá er sagt, at í fyrndinni var kallat Jötunheimar norðr í Finnmörk, en Ymisland fyri sunnan ok millim Hálogalands; þar bygðu þá risar víða, en sumir voru hálfrisar; var þá mikit sambland þjóðanna, þvíat risar fengu kvenna af Ymislandi. Guðmundr hét konúngr í Jötunheimum; hann var blótmaðr mikill; bær hans hét á Grund, en héraðit á Glasisvöllum; hann var vitr ok ríkr; hann ok menn hans lifðu marga mannsaldra, ok því trúa menn, at í hans ríki sé Ódáins-akr, en hverr, er þar kemr, hverfr af sótt ok elli, ok má eigi deyja. Eptir dauða Guðmundar blótuðu menn hann, ok kölluðu hann goð sitt;
Hervarar saga ok Heiðreks, ch. 5: 5. Frá Angantý ok Heiðreki bræðrum Einn dag, er Guðmundr lék skáktafl ok hans tafl var mjök svá farit, þá spurði hann, ef nokkurr kynni honum ráð til at leggja. Þá gekk til Hervarðr ok lagði litla stund til, áðr Guðmundar var vænna. Þá tók maðr upp Tyrfing ok brá; þat sá Hervarðr ok þreif af honum sverðit ok drap hann ok gekk út síðan. Menn vildu hlaupa eptir honum. Þá mælti Guðmundr: "Verið kvirrir, ekki mun svá mikil hefnd í manninum sem þér ætlið, því at þér vitið ekki, hverr hann er; mun þessi kvenmaðr yðr dýrkeyptr, áðr þér fáið hans líf." Síðan var Hervör langa stund í hernaði ok varð mjök sigrsæl. Ok er henni leiddist þat, fór hún heim til jarls, móðurföður síns; fór hún þá fram sem aðrar meyjar, at vandist við borða ok hannyrðir.
Þetta spyrr Höfundr, sonr Guðmundar, ok ferr hann ok biðr Hervarar ok fær ok flytr heim. Höfundr var manna vitrastr ok svá réttdæmr, at hann hallaði aldri réttum dómi, hvárt sem í hlut áttu innlenskir eða útlenskir, ok af hans nafni skyldi sá höfundr heita í hverju ríki, er mál manna dæmdi.
Þau Hervör áttu tvá syni. Hét annarr Angantýr, en annarr Heiðrekr. Báðir váru þeir miklir menn ok sterkir, vitrir ok vænir. Angantýr var líkr feðr sínum at skaplyndi ok vildi hverjum manni gott. Höfundr unni honum mikit ok þar með öll alþýða. Ok svá margt gott sem hann gerði, þá gerði Heiðrekr enn fleira illt. Hervör unni honum mikit. Fóstri Heiðreks hét Gizurr.
Ok einn tíma, er Höfundr gerði veislu, var öllum höfðingjum til boðit í hans ríki utan Heiðreki. Honum líkaði þat illa ok fór allt at einu ok kveðst skyldu gera þeim nokkut illt. Ok er hann kom í höllina, stóð Angantýr upp móti honum ok bað hann sitja hjá sér. Heiðrekr var ekki kátr ok sat lengi við drykkju um kveldit. En er Angantýr, bróðir hans, gekk út, þá talaði Heiðrekr við þá menn, er honum váru næstir, ok kom hann svá sinni ræðu, at þeir urðu rangsáttir, ok mælti hvárr illt við annan. Þá kom Angantýr aptr ok bað þá þegja. Ok enn í annat sinn, er Angantýr var út genginn, þá minnti Heiðrekr þá á, hvat þeir höfðu við mælst, ok kom þá svá, at annarr sló annan með hnefa. Þá kom Angantýr til ok bað þá sátta vera til morgins. Enn þriðja sinn, er Angantýr gekk í brott, þá spurði Heiðrekr þann, er höggit hafði fengit, hvárt hann þyrði eigi at hefna sín. Svá kom hann þá sinni fortölu, at inn lostni hljóp upp ok drap sessunaut sinn, ok þá kom Angantýr at. En er Höfundr varð þessa varr, bað hann Heiðrek burt ganga ok gera eigi fleira illt í þat sinn.
Síðan gekk Heiðrekr út ok Angantýr, bróðir hans, ok í garðinn ok skildust þar. Þá er Heiðrekr hafði litla hríð gengit frá bænum, þá hugsaði hann, at hann hafði þar of lítit illt gert, snýr þá aptr til hallarinnar ok tók upp stein einn mikinn ok kastaði þangat, sem hann heyrði menn nokkura talast við í myrkrinu. Hann fann, at steinninn mundi eigi manninn misst hafa, ok gekk til ok fann mann dauðan ok kenndi Angantý, bróður sinn.
Heiðrekr gekk þá í höllina fyrir föður sinn ok segir honum þetta.Höfundr kveðr hann skulu verða í brottu ok koma aldri honum í augsýn ok kvað hitt makligra, at hann væri drepinn eða hengdr. Þá mælti Hervör drottning ok segir, at Heiðrekr hefir illa til gert, enda er mikil hefndin, ef hann skal aldri koma í ríki föður síns ok fara svá eignalauss í brott. En orð Höfundar stóðust svá mikils, at þat gekk fram, sem hann dæmdi, ok engi var svá djarfr, at móti þyrði at mæla eða Heiðreki friðar at biðja. Drottning bað þá Höfund ráða honum nokkur heilræði at skilnaði þeira. Höfundr kveðst fá ráð mundu honum kenna ok kveðst hyggja, at honum mundi illa í hald koma. "En þó, er þú biðr þessa, drottning, þat ræð ek honum it fyrsta ráð, at hann hjálpi aldri þeim manni, er drepit hefir lánardrottin sinn. Þat ræð ek honum annat, at hann gefi þeim manni aldri fríun, er myrðan hefir félaga sinn; þat it þriðja, at hann láti eigi opt konu sína vitja frænda sinna, þótt hún beiði þess; þat it fjórða, at hann sé eigi síð úti staddr hjá frillu sinni; þat it fimmta, at hann ríði eigi inum besta hesti sínum, ef hann þarf mjök at skynda; þat it sétta, at hann fóstri aldri göfugra manns barn en hann er sjálfr. En meiri ván þykkir mér, at þú munir þetta eigi hafa." Heiðrekr sagði, at hann hefði við illan hug ráðit, ok kvað sér mundu óskylt at hafa. Gengr þá Heiðrekr út ór höllinni. Móðir hans stendr þá upp ok gengr út með honum ok fylgir honum ór garðinum ok mælti: "Nú hefir þú svá fyrir þér búit, sonr minn, at þú munt ekki aptr ætla; þá hefi ek lítil föng á at hjálpa þér. Mörk gulls er hér ok eitt sverð, er ek vil gefa þér, en þat heitir Tyrfingr ok hefir átt Angantýr berserkr, móðurfaðir þinn. Engi maðr er svá ófróðr, at eigi hafi heyrt hans getit. Ok ef þú kemr þar, er menn skiptast höggum, láttu þér hugkvæmt vera, hversu Tyrfingr hefir opt sigrsæll verit." Nú biðr hún hann vel fara, ok skiljast síðan. |
It is said that in days of yore there was a country up north
in Finnmark called Jotunheim, and to the south, between there and Halogaland,
lay Ymisland. Giants were widespread in the northern part of the world then.
Some were half-giants. A great blending of peoples came about at this time:
giants married women from the world of men and some gave their daughters to men.
Godmund was the name of a king in Jotunheim. His home was called Grund and his
land Glasisvellir. He was a great worshiper of the old gods. He was a wise and
powerful man and so old—and all his men too—that they each lived many times the
normal span. And because of this, heathens believe that it must be in his realm
that The Deathless Acre is to be found, that place to which anyone who comes is
so healed that sickness and old age vanish from them and they cannot die. It is
said that after Godmund’s death, folk worshipped him with sacrifices and called
him their god. But Godmund said, “Settle down, there
won’t be as much vengeance in that one as you think, because you don’t know who
it is. This woman will cost you dear before you take her life.” Hofund held a funeral feast for his son and all grieved at Angantyr’s death.
Heidrek regretted his deed and lived long in the woods shooting beasts and birds
for his food. But when he pondered his case, it occurred to him that if he was
never seen again, then nothing good would ever be said of him. It came into his
head that he could still be a famous man with great deeds to his name like those
of his forebears. He went home. Heidrek went then into the hall, in front of his father, and tells him
everything. Hofund declares that he should be off and never come into his sight
and said that it would be more fitting if he was struck dead or hanged. Then
Queen Hervor spoke and she says that Heidrek deserves to suffer but still it
would be a harsh punishment if he could never come into his father’s kingdom but
must go away with nothing to his name. But Hofund’s word carried such weight
that it was done as he commanded and no one was so bold as to speak up against
him or to beg mercy for Heidrek. The queen asked Hofund to grant him some sound
advice at their parting. Now she bids him farewell and with that they part. |
||
Hervarar saga ok Heiðreks, ch. 6: 6. Heiðrekr fekk staðfestu í Reiðgotalandi |
7. Heidrek Got a Home in Reidgotaland |
||
En er Heiðrekr hefir skamma hríð farit, þá hittir hann menn nokkura ok einn bundinn. Spyrjast þeir tíðenda, ok spyrr Heiðrekr, hvat þessi maðr hefði gert, er svá var við búit. Þeir segja, at hann hefir svikit lánardrottin sinn. Heiðrekr spyrr, ef þeir vili taka fé fyrir hann, en þeir játa því. Hann fær þeim hálfa mörk gulls, en þeir láta hann lausan. Sá býðr Heiðreki sína þjónustu, en hann segir: "Hví muntu mér heldr trúr, ókunnum manni, en þú sveikt lánardrottin þinn, ok far þú brott frá mér." Litlu síðar hittir Heiðrekr enn nokkura menn ok einn bundinn. Hann spyrr, hvat sá hefir rangt gert. Þeir segja hann hafa myrðan félaga sinn. Hann spyrr, ef þeir vildi fé fyrir hann. Þeir játa því. Hann gaf þeim aðra hálfa mörk gulls. Sá býðr Heiðreki sína þjónustu, en hann neitar. Síðan ferr Heiðrekr langar leiðar ok kemr þar, er hét Reiðgotaland. Þar réð fyrir konungr sá, er Haraldr hét, gamall mjök, ok hafði átt mikit ríki til forráða. Hann átti engan son. En með því minnkaðist hans ríki, at jarlar nokkurir fóru á hendr honum með her, en hann hafði barist við þá ok fengit jafnan ósigr. En nú höfðu þeir sætst með því móti, at konungr galt þeim skatt á hverjum tólf mánuðum. Heiðrekr nam þar staðar ok dvaldist með konungi um vetrinn. Svá bar at eitt sinn, at til konungs kom mikit lausafé. Þá spyrr Heiðrekr, hvárt þat væri skattar konungs. Konungr segir, at þat veit annan veg við: "Skal ek þetta fé gjalda í skatt." Heiðrekr segir, at þat væri ósæmiligt, at konungr sá, er svá hefði haft mikit ríki, gyldi skatt vándum jörlum; væri meira snjallræði at halda orrostu í mót þeim. Konungr segir, at hann hefði þess freistat ok farit ósigr. Heiðrekr mælti: "Svá munda ek yðr mega helst launa gott yfirlæti at vera höfuðsmaðr þessar farar, ok þat hugða ek, ef ek hefða liðskost, at mér mundi ekki mikit þykkja at berjast einn við tignari menn en þessir eru." Konungr segir: "Ek mun fá þér liðskost, ef þú vilt berjast við jarla, ok mun þat vera þín gæfuför, ef þú ferr góða för; mest ván ok, at þú finnir sjálfan þik fyrir, ef þú mælir þér dul." Eptir þat lætr konungr safna her miklum, ok var þat lið búit til herferðar. Þar var Heiðrekr höfðingi fyrir liðinu, fóru síðan á hendr jörlum þessum, herja þegar ok ræna, er þeir koma í ríki þeira. En er jarlar spyrja þetta, þá fóru þeir í mót þeim með mikinn her, ok er þeir finnast, þá varð orrosta mikil. Var Heiðrekr þá í öndverðri fylking ok hafði Tyrfing í hægri hendi, en við því sverði stóð ekki, hvárki hjálmr né brynja, ok drap hann þá alla, er honum váru næstir. Ok þá hljóp hann fram ór fylkingu ok hjó til beggja handa, ok svá fór hann langt í herinn, at hann drap báða jarla, ok síðan flýði sumt lið, en mestr hluti var drepinn. Heiðrekr fór þá yfir ríkit ok skattaði allt landit undir Harald konung, sem fyrr hafði verit, ferr heim við svá búit með ógrynni fjár ok mikinn sigr. Haraldr konungr lætr þá ganga í mót honum með mikilli sæmd ok býðr honum með sér at vera ok hafa svá mikit ríki sem hann beiðist sjálfr.
Þá bað Heiðrekr dóttur Haralds konungs, er Helga hét, ok hún var honum gift. Tók þá Heiðrekr til forráða hálft ríki Haralds konungs. Heiðrekr gat son við konu sinni. Sá hét Angantýr. Haraldr konungr gat son í elli sinni, ok er sá ekki nefndr. |
And when Heidrek has gone a little while, he meets some men
with one tied up. They ask each other the news and Heidrek asks what this man
had done to be bound like that. They say that he’s betrayed his lord. Heidrek
asks if they’ll take money for him and they say yes. He gives them half a mark
of gold and they let him loose. The king says it’s something quite
different: “I must pay this wealth as tribute.” |
||
Hervarar saga ok Heiðreks, ch. 7 7. Heiðrekr náði öllu ríkinu |
8. Heidrek Took the |
||
Í þann tíma kom hallæri mikit á Reiðgotaland, svá at til landauðnar þótti horfa. Þá váru gervir hlutir af vísendamönnum ok felldr blótspánn til, en svá gekk frétt, at aldri mundi ár koma fyrr á Reiðgotaland en þeim sveini væri blótat, er æðstr væri á landinu. Haraldr konungr segir, at sonr Heiðreks væri æðstr, en Heiðrekr segir, at sonr Haralds konungs væri æðstr. En ór þessu mátti engi leysa fyrr en þangat væri farit, er allar órlausnir váru trúar, til Höfundar konungs. Heiðrekr er inn fyrsti maðr til þessar ferðar tekinn ok margir aðrir ágætir menn. Sem Heiðrekr kom á fund föður síns, þá var honum þar vel fagnat. Hann sagði öll erendi sín föður sínum ok beiðir dóms af honum. En Höfundr segir svá, at Heiðreks sonr var ágætastr á því landi. Heiðrekr segir: "Svá líst mér sem þú dæmir minn son til dráps, eða hvat dæmir þú mér þá fyrir sonarskaða minn?" Þá mælti Höfundr konungr: "Þú skalt beiðast, at inn fjórði hverr maðr sé á þínu valdi, sá er við blótit er staddr, ella muntu son þinn eigi láta til blóts. Mun þá eigi þurfa at kenna þér ráð síðan, hvat þú skalt at hafast." Nú er Heiðrekr kom heim í Reiðgotaland, þá var þings kvatt. Heiðrekr tekr svá til orðs: "Þat var atkvæði Höfundar konungs, föður míns, at minn sonr sé ágætastr á þessu landi, ok er hann til blóts kosinn. En þar í mót vil ek eiga forráð á inum fjórða hverjum manni, er kominn er til þings þessa ok vil ek þér lofið mér þetta." Nú var svá gert. Síðan heimtast þeir í lið hans. Eptir þat lét hann blása saman liðinu ok setr upp merki, veitir nú atgöngu Haraldi konungi, ok verðr þar mikill bardagi, ok fellr þar Haraldr konungr ok margt lið hans. Heiðrekr leggr nú undir sik allt ríki þat, er átt hafði Haraldr konungr, ok gerðist þar konungr yfir. Heiðrekr kveðst nú gjalda fyrir son sinn þetta lið allt, er drepit var, ok gaf hann nú þennan val Óðni. Kona hans var svá reið eptir fall föður síns, at hún hengdi sik sjálf í dísarsal. Þat var eitt sumar, at Heíðrekr konungr fór með her sinn suðr í Húnaland ok barðist við konung þann, er Humli hét, ok fekk sigr ok tók þar dóttur hans, er Sifka hét, ok hafði heim með sér. En at öðru sumri sendi hann hana heim, ok var hún þá með barni, ok var sá sveinn kallaðr Hlöðr ok var allra manna fríðastr sýnum, ok fóstraði hann Humli, móðurfaðir hans. |
At that time a great famine fell upon Reidgotaland so that it
seemed to be turning into a wasteland. Now lots were cast by soothsayers, and
the sacrifice chip was thrown, and in this way they learnt that prosperity would
never come to Reidgotaland until the most noble boy in the land was sacrificed.
King Harald says that Heidrek’s son is positioned highest, and Heidrek says that
Harald’s son is noblest. And this could not be resolved except by going off to
the man whose solutions could all be trusted: King Hofund. |
||
Hervarar saga ok Heiðreks, ch. 8 8. Frá svikum drottningar |
9. Of the Queen’s Treachery |
||
Á einu sumri fór Heiðrekr konungr með her sinn til Saxlands. En er Saxakonungr spyrr þat, þá býðr hann honum til veislu ok biðr hann taka af löndum sínum slíkt er hann vill, ok þat þiggr Heiðrekr konungr. Þar sá hann dóttur hans, fríða ok fagra at áliti, ok þessar meyjar biðr Heiðrekr, ok hún var honum gift. Var þá aukin veislan, ok síðan fór hann heim með konu sína ok tók með henni ógrynni fjár. Heiðrekr konungr gerðist nú hermaðr mikill ok eykr á marga vega mjök sitt ríki. Kona hans beiðist opt at fara til föður síns, ok þat lét hann eptir henni, ok fór með henni Angantýr, stjúpsonr hennar. Eitt sumar, er Heiðrekr konungr var í hernaði, þá kemr hann til Saxlands í ríki mágs síns. Hann leggr skipum sínum í leynivág nokkurn ok gengr á land ok einn maðr með honum, ok koma um nótt á konungsbæinn ok venda at skemmu þeiri, er kona hans var vön at sofa í, ok urðu varðhaldsmenn ekki varir við kvámu þeira. Hann gengr í skemmuna ok sér, at maðr hvíldi hjá henni ok hafði hár fagrt á höfði. Sá maðr, er með konungi var, segir, at hann var hefnisamr um minni sakar. Hann svarar: "Eigi mun ek þat gera nú. " Konungr tók sveininn Angantý, er lá í annarri sæng, ok hann skar lepp mikinn ór hári þess manns, er hvíldi í faðmi konu hans, ok hafði hvárttveggja með sér, hárleppinn ok sveininn, gekk síðan til skipa sinna. Um morguninn leggr konungr í lægit, ok gengr í móti honum allt fólkit, ok var þar veisla búin. Heiðrekr lætr þá þings kveðja, ok þá váru honum sögð mikil tíðendi, at Angantýr, sonr hans, var bráðdauðr orðinn. Heiðrekr konungr mælti: "Sýni mér líkit." Drottning segir þat auka mundu harm hans. Honum var þó þangat fylgt. Þar var dúkr, vafðr saman ok hundr innan í. Heiðrekr konungr mælti: "Illa hefir sonr minn nú skipast, ef hann er orðinn at hundi." Síðan lét konungr leiða sveininn á þingit ok sagði, at hann hefði reynt mikil svik at drottningu, ok tjáði allan atburð, biðr þangat stefna öllum mönnum, er sækja mætti þingit. Ok er mjök var alþýða komin, þá mælti konungr: "Eigi er enn gullkárinn kominn." Þá var enn leitat, ok fannst maðr í steikara húsi ok band um höfuð. Margir undruðust, hví hann skyldi til þings, þræll einn vándr. En er hann kom til þings, þá mælti Heiðrekr konungr: "Hér megu þér nú þann sjá, er konungsdóttir vill eiga heldr en mik." Hann tók nú leppinn ok bar við hárit, ok átti þat saman at fara. "En þú, konungr," segir Heiðrekr, "hefir oss gott gert jafnan, ok skal af því ríki þitt standa í friði fyrir oss, en dóttur þína vil ek eigi lengr eiga." Heiðrekr fór nú heim í ríki sitt ok sonr hans.
Á einu sumri sendir Heiðrekr konungr menn í Garðaríki þess erendis at bjóða syni Garðakonungs heim til fóstrs ok vill nú reyna at brjóta öll heilræði föður síns. Sendimenn koma á fund Garðakonungs ok segja honum erendit ok vináttumál. Garðakonungr kvað þess enga ván, at hann fengi þeim manni í hendr son sinn, er kenndr er mörgum illum hlutum.
Þá mælti drottning: "Mæl þú eigi svá, herra; heyrt hafi þér, hvé mikill maðr hann er ok sigrsæll, ok er meiri viska at taka vel hans sóma, ella stendr eigi þitt ríki í friði." Konungr mælti: Þú munt mikit á þessu vinna."
Nú er sveinninn seldr í hendr sendimönnum, ok fara þeir heim. Heiðrekr konungr tekr vel við sveininum ok veitir honum góða uppfæðslu ok ann mikit.
Sifka Humladóttir var þá í annat sinn með konungi, en honum var það ráðit, at hann skyldi engan hlut henni segja, þann er leyna skyldi. |
One summer King Heidrek travelled with his army to Saxland.
And when the king of the Saxons heard of that, he invited him to a feast and
asked him to take whatever he wanted from his lands, and King Heidrek agreed to
that. Then he saw his daughter, wise and fair of feature, and Heidrek asked for
this girl and she was given to him in marriage. The feast was extended and
afterwards he went home with his wife and took with her countless treasures.
King Heidrek now became a great warrior and adds much to his kingdom in many
directions. His wife often asked to go to her father and he let her, and with
her went her stepson Angantyr. |
||
Hervarar saga ok Heiðreks, ch.
9 9. Heiðrekr fekk dóttur Garðakonungs |
10. Heidrek Married the Garda King’s Daughter |
||
Eitt sumar sendir Garðakonungr Heiðreki orð, at hann kæmi austr þangat at þiggja veislu ok vináttuboð at honum. Heiðrekr býst nú með miklu fjölmenni ok konungssonr með honum ok Sifka. Heiðrekr kom nú austr í Garðaríki ok tók þar ágæta veislu. Einn dag þessarar veislu fóru konungar á skóg ok margt lið með þeim at beita hundum ok haukum. En er þeir höfðu lausum slegit hundunum, fara sér hverir um skóginn. Þá urðu þeir tveir saman fóstrar. Þá mælti Heiðrekr við konungsson: "Hlýð þú boði mínu, fóstri. Hér er bær skammt í frá. Farðu þangat ok fel þik ok þigg til hring þenna. Vertu þá heim búinn, er ek læt sækja þik." Sveinninn kveðst ófúss þessarar ferðar, en gerði þó sem konungr beiddi. Heiðrekr kom heim um kveldit ok var ókátr ok sat skamma stund við drykkju. En er hann kom í sæng, mælti Sifka: "Hví eru þér ókátir, herra, hvat er yðr, eru þér sjúkir, segið mér." Konungr segir: "Vandi er mér at segja þetta, því at þar liggr við líf mitt, ef eigi er leynt." Hún kveðst leyna mundu ok gerist blíð við hann ok fór eptir ástsamliga: Þá segir hann henni: "Vit konungssonr várum staddir tveir hjá eik einni. Þá beiddist fóstri minn eplis, er ofarliga var á trénu. Síðan brá ek Tyrfingi, ok hjó ek ofan eplit, ok var þat fyrr gert en ek gætta til, hvat á lá, at manns bani skyldi verða, ef brugðit væri, en vit tveir til. Síðan drap ek sveininn." Um daginn eptir við drykkju spyrr drottning Garðakonungs Sifku, hví Heiðrekr væri svá ókátr. Hún segir: "ærit er til, hann hefir drepit son konungs ok þinn," segir síðan allan atburð. Drottning segir: "Þat eru mikil tíðendi, ok látum eigi upp komast." Gekk þá drottning í burt þegar ór höllinni með harmi miklum. Konungr finnr þetta ok kallar Sifku til sín ok mælti: "Hvat ræddust þit drottning við, er henni fekk svá mikils?" "Herra," segir hún, "mikit er til gert, Heiðrekr hefir drepit son ykkarn, ok meiri ván, at eptir vilja hans færi, ok er hann dauða verðr." Garðakonungr biðr taka Heiðrek ok fjötra, - "ok er nú orðit eptir því, er ek gat til." En Heiðrekr konungr var þar orðinn svá vinsæll, at þetta vildi engi gera. Þá stóðu tveir menn í höllinni ok kváðu eigi skyldu þar við nema, ok lögðu þeir fjötur á hann. En þá menn hafði Heiðrekr leyst frá dauða báða. Þá sendi Heiðrekr menn leyniliga eptir konungssyni. En Garðakonungr lætr þá blása saman fólki sínu ok segir þeim, at hann vill láta Heiðrek festa á gálga. Ok í því kemr konungssonr hlaupandi at föður sínum ok biðr hann eigi þat níðingsverk fyrir ætlast at drepa inn ágætasta menn ok sinn fóstrföður. Heiðrekr er nú leystr, ok nú býst hann þegar til heimferðar. Þá mælti drottning: "Herra, lát eigi Heiðrek svá í brott fara, at þit séð ósáttir. Eigi gegnir ríki þínu þat. Bjóð honum heldr gull eða silfr." Konungr gerir svá, lætr bera fé mikit til Heiðreks konungs ok kveðst vilja gefa honum ok eiga enn við hann vingan. Heiðrekr segir: "Ekki skortir mik fé." Garðakonungr segir drottningu. Hún mælti: "Bjóð honum þá ríki ok eigur stórar ok fjölmenni." Konungr gerir svá. Heiðrekr konungr segir: "ærnar á ek eigur ok fjölmenni."
Garðakonungr segir enn drottningu. Hún mælti: "Bjóð honum þat þá, sem hann mun þiggja, en þat er dóttir þín."
Konungr segir: "Þat hugða ek, at mik mundi eigi þat henda, en þó skaltu ráða."
Þá fór Garðakonungr á fund Heiðreks konungs ok mælti: "Heldr en vit skiljum ósáttir, vil ek, at þú fáir dóttur minnar með svá miklum sóma sem þú kýss sjálfr."
Heiðrekr þiggr nú þetta blíðliga, ok fór nú dóttir Garðakonungs heim með honum. Nú er Heiðrekr konungr heim kominn ok vill nú flytja Sifku í brott ok lætr taka hest sinn inn besta, ok var þat síð um kveld. Nú koma þau at á einni. Þá þyngist hún fyrir honum, svá at hestrinn sprakk, en konungr gekk af fram. Þá skyldi hann bera hana yfir ána. Þá gerast engi föng á öðru en hann steypir henni af öxl sér ok brýtr í sundr hrygg hennar ok skilr svá við hana, at hana rekr dauða eptir ánni.
Heiðrekr konungr lætr þá efna til veislu mikillar ok gengr at eiga dóttur Garðakonungs. Dóttir þeira hét Hervör. Hún var skjaldmær ok fæddist upp í Englandi með Fróðmari jarli.
Heiðrekr konungr sest nú um kyrrt ok gerist höfðingi mikill ok spekingr at viti. Heiðrekr konungr lét ala gölt mikinn. Hann var svá mikill sem öldungar þeir, er stærstir váru, ok svá fagr, at hvert hár þótti ór gulli vera. Konungrinn leggr hönd sína á höfuð geltinum, en aðra á burst ok sverr þess, at aldri hefir maðr svá mikit af gert við hann, at eigi skuli hann hafa réttan dóm spekinga hans, en þeir tólf skulu gæta galtarins, eða ella skal hann bera upp gátur þær, er hann gæti eigi ráðit. Heiðrekr konungr gerist ok nú inn vinsælasti. |
One summer the king of Gardariki sends word to Heidrek,
asking him to accept his friendly invitation and come east to Gardariki for a
banquet. Heidrek gets ready with a great multitude of followers, and the Garda
King’s son was with him, and Sifka. Heidrek now came east to Gardariki and had a
magnificent feast. Then Heidrek sent men secretly to fetch the king’s son. And the Garda King has
his musters his men and says to them that he wants Heidrek on the gallows. But
at that moment, the prince comes running to his father and begged him not to
carry out the wretched deed he was about to do, to kill the noblest of men, his
foster father. |
||
Hervarar saga ok Heiðreks, ch. 10 10. Gátur Gestumblinda |
11. The Riddles of Gestumblindi | ||
Maðr hét Gestumblindi, ríkr ok mikill óvinr Heiðreks konungs. Konungr sendi honum orð, at hann kæmi á fund hans at sættast við hann, ef hann vill halda lífinu. Gestumblindi var ekki spekingr mikill, ok fyrir þá sök, at hann veit sik vanfæran til at skipta orðum við konunginn, hann veit ok, at þungt mun vera at hlíta dómi spekinganna, því at sakir eru nógar, þat ráð tekur Gestumblindi, at hann blótar Óðin til fulltings sér ok biðr hann líta á sitt mál ok heitr honum miklum gæðum. Eitt kveld er þar drepit á dyrr síðla, ok gengr Gestumblindi til hurðar ok sér mann kominn. Hann spyrr þann at nafni, en hann nefndist Gestumblindi ok mælti, at þeir skyldu klæðum skipta, ok svá gera þeir. Bóndi ferr nú í brott ok felr sik, en komandinn gengr inn, ok þykkjast allir þar kenna Gestumblinda, ok líðr af nóttin. Um daginn eptir gerir sjá Gestumblindi för sína á fund konungs, ok hann kvaddi vel konunginn. Konungr þagði. "Herra," segir hann, "því kom ek hingat, at ek vil við yðr sættast."
Þá svarar konungr: "Viltu þola dóm spekinga minna?"
Hann segir: "Er ekki fleiri undanlausnir?"
Konungr mælti: "Vera skulu fleiri, ef þú þykkist til færr at bera upp gátur."
Gestumblindi segir: "Lítt mun ek til þess færr, enda mun harðr á annat borð þykkja."
"Viltu," segir konungr, "heldr þola dóm spekinga minna?"
"Þat kýs ek," segir hann, "at bera fyrr upp gáturnar."
"Þat er rétt ok vel fallit," segir konungr. Þá mælti Gestumblindi:
Konungr segir: "Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Færi honum mungát. Þat lemr margra vit, ok margir eru þá margmálgari, er mungát ferr á, en sumum vefst tungan, svá at ekki verðr at orði."
Þá mælti Gestumblindi:
"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þar fórtu yfir árbrú, ok var árvegr undir þér, en fuglar flugu yfir höfði þér ok hjá þér tveim megin, ok var þat þeira vegr."
Þá mælti Gestumblindi:
"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þar lagðist þú í forsælu, er dögg var fallin á grasi, ok kældir svá varir þínar ok stöðvaðir svá þorsta þinn."
Þá mælti Gestumblindi:
"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er hamarr sá, er hafðr er at gullsmíð; hann kveðr hátt við, er hann kemr á harðan steðja, ok þat er hans gata." Þá mælti Gestumblindi:
"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat eru smiðbelgir; þeir hafa engan vind, nema þeim sé blásit, ok eru þeir dauðir sem annat smíði, en fyrir þeim má líkt smíða sverð sem annat." Þá mælti Gestumblindi:
"Þat er köngurváfur."
Þá mælti Gestumblindi:
"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er laukr. Höfuð hans er fast í jörðu, en hann kvíslar, er hann vex upp." Þá mælti Gestumblindi:
Heiðrekr mælti: "Smækkast nú gáturnar, Gestumblindi, hvat þarf lengr yfir þessu at sitja? Þat er hrafntinna, ok skein á hana sólargeisli."
Þá mælti Gestumblindi:
"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þar fara svanbrúðir til hreiðrs síns ok verpa eggjum; skurm á eggi er eigi höndum gert né hamri klappat, en svanr er fyrir eyjar utan örðigr, sá er þær gátu eggin við." Þá mælti Gestumblindi:
"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat eru hvannir tvær ok hvannarkálfr á milli þeira."
Þá mælti Gestumblindi:
"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þar fanntu hest dauðan á ísjaka ok orm dauðan á hestinum, ok rak þat allt saman eptir ánni."
Þá mælti Gestumblindi:
"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er Ítrekr ok Andaðr, er þeir sitja at tafli sínu."
Þá mælti Gestumblindi:
"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er hnettafl; inar dekkri verja hnefann, en hvítar sækja."
Þá mælti Gestumblindi:
"Þat er eldr fólginn á arni, ok tekr ór tinnu." Þá mælti Gestumblindi:
"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er myrkvi; hann líðr yfir jörðina, svá at ekki sér fyrir honum ok eigi sól, en hann er af, þegar vind gerir á." Þá mælti Gestumblindi:
"Þat er húnn í hnettafli." Þá mælti Gestumblindi:
"Þat er skjöldr; hann verðr opt blóðugr í bardögum ok hlífir vel þeim mönnum, er skjaldfimir eru." Þá mælti Gestumblindi:
"Þat eru rjúpur; þær eru hvítar um vetr, en svartar um sumar." Þá mælti Gestumblindi:
"Þat eru Hlés brúðir, er svá heita." Þá mælti Gestumblindi:
"Þat eru bylgjur, er svá heita." Þá mælti Gestumblindi:
"Þat eru ægis ekkjur, svá heita öldur." Þá mælti Gestumblindi:
"Þar hafði önd búit hreiðr sitt í milli nautskjálka, ok lá haussinn ofan yfir." Þá mælti Gestumblindi:
"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er akkeri með góðum streng; ef fleinn hans er í grunni, þá bergr þat." Þá mælti Gestumblindi:
"Þat eru bárur, en beðir þeira eru sker ok urðir, en þær verða lítt sénar í logni." (Out of Sequence) Þá mælti Gestumblindi:
"Góð er gáta þín, Gestumblindi, getit er þessar. Þat er kýr."
(Out of sequence)
Þá mælti Gestumblindi:
"Þar sastu á vegg ok sátt val bera æði í hamra."
(Out of sequence) Þá mælti Gestumblindi:
"Þar drukku grísir gylti, en hún hrein við."
Þá mælti Gestumblindi:
Konungr mælti þá: "Ef þú ert sá Gestumblindi, sem ek hugða, þá ertu vitrari en ek ætlaða. En frá gyltinni segir þú nú úti í garðinum." Þá lét konungr drepa gyltina, ok hafði hún níu grísi, sem Gestumblindi sagði. Nú grunar konung, hverr maðrinn mun vera. Þá mælti Gestumblindi:
"Þat er þá, er Óðinn ríðr Sleipni." Þá mælti Gestumblindi:
Heiðrekr konungr segir: "Þat veistu einn, rög vættr." Ok þá bregðr Heiðrekr Tyrfingi ok höggr til hans, en Óðinn brást þá í valslíki ok fló á brott. En konungr hjó eptir ok af honum vélifiðrit aptan, ok því er valr svá vélistuttr ávallt síðan. Óðinn mælti þá: "Fyrir þat, Heiðrekr konungr, er þú rétt til mín ok vildir drepa mik saklausan, skulu þér inir verstu þrælar at bana verða." Eptir þat skilr með þeim. |
There was a man called Gestumblindi, powerful and a great
enemy of King Heidrek. The king sent him word that he should come and settle
things with him, if he wanted to keep his life. Gestumblindi was not a very wise
man, and because he knows that he would be incapable of exchanging words with
the king, and because he also knows that he doesn’t stand much chance submitting
to the judgement of the wise-men—as they have plenty against him—he follows the
course of sacrificing to Odin for help and asks him to look into his case and
promises him many presents. Next day, this Gestumblindi makes his way to meet the king. And he greeted the
king warmly. The king was silent. Then said Gestumblindi: Then said Gestumblindi:
Then said Gestumblindi: “Good riddle, Gestumblindi—I’ve got it. You found a dead
horse on a glacier and a dead snake on the horse, and all that drifts
down the river.” Then the king said, “Who knows
but that wiser men have a hand in this. But what kind of a man you are,
that I don’t know.”
Then said Gestumblindi:
Gestumblindi said: Then said Gestumblindi: Gestumblindi said: Then said Gestumblindi: Then Gestumblindi said: And then Heidrek draws Tyrfing and slashes at him, and Odin changed into the
form of a hawk and flew out through a window of the hall. But the king hacked
after him and cut off his tail-feathers, and that’s why to this day the hawk has
a stubby tail. But the sword fell on a retainer, who died instantly. Odin said, “For that, King Heidrek, because you lunged at me and wanted to kill
me, the lowest thralls shall be your slayers.” |
||
Hervarar saga ok Heiðreks, ch. 11 11. Frá drápi Heiðreks ok arfheimtu Hlöðs |
12. Of the Killing of Heidrek and Hlod’s Inheritance |
||
Þat er sagt, at Heiðrekr konungr átti þræla nokkura, þá er hann hafði tekit í vestrvíking. Þeir váru níu saman. Þeir váru af stórum ættum ok kunnu illa ófrelsi sínu. Þat var á einni nótt, þá er Heiðrekr konungr lá í svefnstofu sinni ok fátt manna hjá honum, þá tóku þrælarnir sér vápn ok gengu fyrir konungs herbergi ok drápu fyrst útvörðuna. Því næst gengu þeir at ok brutu upp konungs herbergit ok drápu þar Heiðrek konung ok alla þá, er inni váru. Þeir tóku sverðit Tyrfing ok allt fé þat, er inni var, ok höfðu á brott með sér, ok engi vissi fyrst, hverir þetta höfðu gert eða hvert hefnda skyldi leita.
Þá lét Angantýr, sonr Heiðreks konungs, kveðja þings, ok á því þingi var hann til konungs tekinn yfir öll þau ríki, er Heiðrekr konungr hafði átt. Á þessu þingi strengdi hann heit, at aldri skyldi hann fyrr setjast í hásæti föður síns en hann hefði hefnt hans.
Litlu eptir þingit hverfr Angantýr á brott einn saman ok ferr víða at leita þessa manna. Eitt kveld gengr hann ofan til sjávar með á þeiri, er Grafá hét. Þar sá hann þrjá menn á fiskibát, ok því næst sá hann, at maðr dró fisk ok kallar, at annarr skyldi fá honum agnsaxit at höfða fiskinn, en sá kveðst eigi laust mega láta.
Hinn mælti: "Taktu sverðit undan höfðafjölinni ok fá mér," en sá tók ok brá ok sneið höfuð af fiskinum, ok þá kvað hann vísu:
Angantýr kenndi þegar Tyrfing. Gekk hann þá brott í skóg ok dvaldist þar, til þess er myrkt var. En þessir fiskimenn reru at landi ok fara til tjalds þess, er þeir áttu, ok lögðust til svefns. En nær miðri nótt kom Angantýr þar ok felldi á þá tjaldit ok drap þá alla níu þræla, en tók sverðit Tyrfing, ok var þat þá til marks, at hann hafði hefnt föður síns. Ferr Angantýr nú heim. Því næst lætr Angantýr gera veislu mikla á Danparstöðum á þeim bæ, er Árheimar heita, at erfa föður sinn. Þá réðu þessir konungar löndum, er hér segir:
Hlöðr, sonr Heiðreks konungs, fæddist upp með Humla konungi, móðurföður sínum, ok var allra manna fríðastr sýnum ok drengiligastr. En þat var fornt mál þann tíma, at maðr væri borinn með vápnum eða hestum. En þat var til þess haft, at þat var mælt um þau vápn, er þá váru ger þann tíma, at maðrinn var fæddr, svá ok fé, kykvendi, yxn eða hestar, ef þat var þá fætt, ok var þat allt fært saman til virðingar tignum mönnum, sem hér segir um Hlöð Heiðreksson:
Nú spyrr Hlöðr fráfall föður síns ok þat með, at Angantýr, bróðir hans, var til konungs tekinn yfir allt þat ríki, sem faðir þeira háfði átt. Nú vilja þeir Humli konungr ok Hlöðr, at hann fari at krefja arfs Angantý, bróður sinn, fyrst með góðum orðum, sem hér segir:
Nú kom Hlöðr í Árheima með miklu liði, sem hér segir:
Sá gekk inn fyrir konungsborð ok kvaddi Angantý konung vel ok mælti síðan:
En er konungr heyrði þetta, þá varpaði hann knífinum á borðit, en sté undan borðinu ok steypti yfir sik brynju ok hvítan skjöld í hönd, en sverðit Tyrfing í aðra hönd. Þá gerðist gnýr mikill í höllinni, sem hér segir:
Þá mælti Angantýr: "Vel þú kominn, Hlöðr bróðir, gakk inn með oss til drykkju, ok drekkum mjöð eptir föður okkarn fyrst til sama ok öllum oss til vegs með öllum várum sóma." Hlöðr segir: "Til annars fóru vér hingat en at kýla vömb vára." Þá kvað Hlöðr:
Þá segir Angantýr: "Eigi ertu til lands þessa kominn með lögum, ok rangt viltu bjóða." Þá kvað Angantýr:
Ok enn kvað Angantýr:
|
It’s told that King Heidrek had certain thralls that he’d
captured on viking trips in the west. There were nine altogether. They came from
great families and didn’t think much to their captivity. One night when Heidrek
was lying in his bedroom, and few men with him, the thralls got hold of weapons
and went to the king’s lodging and first killed the sentries. Next they went on
and broke into the king’s lodging and slew King Heidrek and all who were inside
there. They took the sword Tyrfing and all the treasure that was inside and
carried it off with them. And at first no one knew who had done this or where
vengeance should be sought. Next, Angantyr has a great feast prepared on the Banks of Danp, at a place
called Arheimar, to honour his father. |
||
Hervarar saga ok Heiðreks, ch. 12 12. Liðsafnaðr Hlöðs ok Humla |
13. Hlod and Humli Gathered their Forces |
||
Gizurr Grýtingaliði, fóstri Heiðreks konungs, var þá með Angantý konungi ok var þá ofrgamall. Ok er hann heyrði boð Angantýs, þótti honum hann of mikit bjóða ok kvað þá:
Hlöðr reiddist nú mjök, er hann var þýbarn ok hornungr kallaðr, ef hann þægi boð bróður síns, ok sneri hann þá þegar í brott með alla sína menn, til þess er hann kom heim í Húnaland til Humla konungs, frænda síns, ok sagði honum, at Angantýr, bróðir hans, hefði eigi unnt honum helmingaskiptis. Humli spyrr nú allt tal þeira; varð hann þá reiðr mjök, ef Hlöðr, dóttursonr hans, skyldi ambáttarsonr heita, ok kvað þá:
Ok enn kvað hann:
Þenna vetr sátu þeir Humli ok Hlöðr um kyrrt. Um várit drógu þeir her saman svá mikinn, at aleyða var eptir vígra manna í Húnalandi. Allir menn fóru tólf vetra ok ellri, þeir er herfærir váru at vápnum, ok hestar þeira allir fóru tvævetrir ok ellri. Varð svá mikill fjöldi manna þeira, at þúsundum mátti telja, en eigi færi en þúsundir í fylkingar. En höfðingi var settr yfir þúsund hverja, en merki yfir fylking hverja, en fimm þúsundir í hverri fylking, þeira er þrettán hundruð váru í hverri, en hvert hundrað fernir fjórir tigir, en þessar fylkingar váru þrjár ok þrír tigir. Sem þessi herr kom saman, riðu þeir skóg þann, er Myrkviðr heitir, er skilr Húnaland ok Gotaland. En sem þeir kómu af skóginum, þá váru byggðir stórar ok vellir sléttir, ok á völlunum stóð borg ein fögr. En þar réð fyrir Hervör, systir Angantýs konungs, ok Ormarr, fóstri hennar; varu þau sett þar til landgæslu fyrir her Húna, ok höfðu þau þar mikit lið. |
Gizur Grytingalidi, foster father of King Heidrek, was with
King Angantyr and was then very old. And when he heard Angantyr’s words, it
seemed to him a bit much to offer, and he intoned: Humli asks about their whole conversation. He flew into a
rage at the thought of Hlod, his daughter’s son, being called the son of
a servant. And he spoke thus:
|
||
Hervarar saga ok Heiðreks, ch. 13 13. Fall Hervarar ok liðsafnaðr Angantýs |
14. The Fall of Hervor and the Gathering of Angantyr’s Army | ||
Þat var einn morgun í sólarupprás, at Hervör stóð upp á kastala einum yfir borgarhliði. Hún sá jóreyki stóra suðr til skógarins, svá at löngum fal sólina. Því næst sá hún glóa undir jóreyknum, sem á gull eitt liti, fagra skjöldu ok gulli lagða, gyllta hjálma ok hvítar brynjur. Sá hún þá, at þetta var herr Húna ok mikill fjöldi. Hervör gekk ofan skyndiliga ok kallar lúðrsvein ok bað blása saman lið. Ok síðan mælti Hervör: "Takið vápn yður ok búist til orrostu, en þú, Ormarr, ríð í mót Húnum ok bjóð þeim orrostu fyrir borgarhliði inu syðra. Ormarr kvað:
Þá reið Ormarr af borginni ok í mót hernum. Hann kallaði hátt ok bað þá ríða til borgarinnar, - "ok úti fyrir borgarhliðinu suðr á völlunum þar býð ek yðr til orrostu; bíði þeir þar annarra, er fyrr koma." Nú reið Ormarr aptr til borgarinnar, ok var þá Hervör albúin ok allr herr. Riðu þau nú út af borginni með hernum móti Húnum, ok hófst þar allmikil orrosta. En með því at Húnar hafa lið miklu meira, sneri mannfallinu í lið þeira Hervarar, ok um síðir fell Hervör ok mikit lið umhverfis hana. En er Ormarr sá fall hennar, flýði hann ok allir þeir, er lífit þágu. Ormarr reið dag ok nótt, sem mest mátti hann, á fund Angantýs konungs í Árheima. Húnar taka nú at herja um landit víða ok brenna. Og sem Ormarr kom fyrir Angantý konung, þá kvað hann:
Ok enn kvað hann:
Angantýr konungr, þá er hann heyrði þetta, brá hann grönum ok varð seint til orða ok mælti þetta um síðir:
Ok síðan leit hann yfir hirðina, ok var ekki margt liðs með honum. Hann kvað þá:
Gizurr gamli sagði:
Þat váru lög Heiðreks konungs, ef herr var í landi, en landskonungr haslaði völl ok lagði orrostustað, þá skyldu víkingar ekki herja, áðr orrosta væri reynd. Gizurr herklæddist með góðum hervápnum ok hljóp á hest sinn, sem ungr væri. Þá mælti hann til konungs:
Angantýr kvað:
Nú reið Gizurr í brott ok þar til, er hann kom í her Húna. Hann reið eigi nær en svá, at hann mátti tala við þá. Þá kallar hann hári röddu ok kvað:
Ok enn:
Þá er Hlöðr hafði heyrt orð Gizurar, þá kvað hann:
Humli konungr sagði:
Gizurr mælti: "Eigi gera Húnar oss felmtraða né hornbogar yðrir." Gizurr drap þá hest sinn með sporum ok reið á fund Angantýs konungs ok gekk fyrir hann ok kvaddi hann vel. Konungr spyrr, hvárt hann hefði fundit konunga. Gizurr mælti: "Talaða ek við þá, ok stefnda ek þeim á vígvöll á Dúnheiði í Dylgjudölum." Angantýr spyrr, hvat mikit lið Húnar hafa. Gizurr mælti: "Mikit er þeira mengi:
Angantýr spyrr nú til Húna hers. Þá sendi hann alla vegu menn frá sér ok stefndi hverjum manni til sín, er honum vildi lið veita ok vápnum mætti valda. Fór hann þá á Dúnheiði með lið sitt, ok var þat allmikill herr. Kom þá á móti honum herr Húna, ok höfðu þeir lið hálfu meira. |
One morning at sunrise, Hervor stood on a tower over the
fortress gate. She saw a great cloud of dust to the south near the forest, so
that for a long time the sun was hidden. Then she saw something shining under
the dust-cloud, and it seemed to her that she looked on gold: fair shields
chased with gold, gilded helms and white byrnies. She saw then that this was the
Hunnish army and a very great host it was. Ormar spoke: Then Ormar rode from the fortress towards the army. He called
in a loud voice and bade them ride to the fortress, “And out before the
south gate upon the plain, there I challenge you to battle. Whoever
comes first will wait for the other.” |
||
Hervarar saga ok Heiðreks, ch. 14 14. Orrosta á Dúnheiði |
15. The
|
||
At öðrum degi hófu þeir sína orrostu ok börðust allan þann dag ok fóru at kveldi í herbúðir sínar. Þeir börðust svá átta daga, at höfðingjar váru enn heilir, en engi vissi manntal, hvat margt fell. En bæði dag ok nótt dreif lið til Angantýs af öllum vegum, ok þá kom svá, at hann hafði eigi færa fólk en í fyrstu. Varð nú orrostan enn ákafari. Váru Húnar allákafir ok sá þá sinn kost, at sú ein var lífs ván, ef þeir sigruðust, ok illt mundi Gota griða at biðja. Gotar vörðu frelsi sitt ok fóstrjörð fyrir Húnum, stóðu því fast, ok eggjaði hverr annan. Þá er á leið daginn, gerðu Gotar atgöngu svá harða, at fylkingar Húna svignuðu fyrir. Ok er Angantýr sá þat, gekk hann fram ór skjaldborginni ok í öndverða fylking ok hafði í hendi Tyrfing ok hjó þá bæði menn ok hesta. Raufst þá skjaldborg fyrir Húna konungum, ok skiptust þeir bræðr höggum við. Þá fell Hlöðr ok Humli konungr, ok þá brast flótti á Húnum, en Gotar drápu þá ok felldu svá mikinn val, at ár stemmdust ok fellu ór vegum, en dalir váru fullir af hestum ok dauðum mönnum ok blóði. Angantýr konungr gekk þá at kanna valinn ok fann Hlöð, bróður sinn. Þá kvað hann:
Ok enn:
|
The next day they
began their battle and fought all that day and went at evening to their camps.
They fought thus for eight days, with the leaders unharmed, but none knew the
number of those who fell. But day and night more troops thronged to Angantyr’s
camp from all directions, so that he had no less men than he had at the start.
Now the battle grew yet more bitter. The Huns became all the more desperate as
they saw their position: that their only hope of life was to win, and that they
wouldn’t get much mercy from the Goths. The Goths were defending their freedom
and fatherland against the Huns, and so stood fast and encouraged each other.
Then, as the day wore on, the Goths made an attack so hard that the Hun ranks
broke before them. And when Angantyr saw that, he charged forward out of the
shield-wall and into the forefront of the enemy host and had in his hand Tyrfing
and struck down both men and horses. Then the shield-wall collapsed around the
Hunnish kings, and the brothers traded blows. There fell Hlod and King Humli,
and a rout broke out among the Huns, but the Goths killed them and they felled
so many that the rivers were dammed and burst their banks, and the dales were
full of horses and dead men and blood. King Angantyr went
then to search the dead and found Hlod, his brother. Then he said:
“I
offered you, brother,
every treasure,
money and many riches,
what you wished the most; but
now for war
you’ve no reward, no
lustrous rings nor
land either.” And further:
“Cursed are we, brother,
your killer I’ve become, it
will never be forgotten—
grim is the doom of norns.” |
||
Appendix A: Starkad Here is part of the Prologue from the U-version of Hervor's Saga (see Notes on Translation). The story of Starkad comes right after the description of Gudmund, which can be found at the start of Chapter 6 of this translation. The H-version of Hervor's Saga, preserved in the Hauksbók manuscript, contains an abridged form of this prologue: There was a man called Arngrim. He was a giant and a rock-dweller. He took Ama, Ymir's daughter from Ymisland, and made her his wife. Their son was Hergrim, who was called Half-Troll. He was sometimes with mountain-giants, and sometimes with men. He had the strength of a giant. He was all-knowing in the arcane arts and a great berserk. He went to Jotunheim and took Ogn Elfburst home with him, and made her his wife. Their son was called Grim. Before this, she had been promised to Starkad Ala-Warrior.
|
|||
[2] eggja spor, a kenning (poetic circumlocution) for ‘wounds’. [3] hlaðs beðgunnr, a kenning for ‘woman’. Literally: ‘the embroidered border’s bed-valkyrie’, probably to be analysed as ‘the valkyrie of the bed of embroidery (i.e. of the cloak)’. [4] A heathen custom similar to baptism. [5] In pre-Christian times, poor families might leave a baby out to die if they felt unable to look after it. [6] haugar ‘grave mounds’. [7] According to folk belief, fire over grave mounds was as a sign of buried treasure. [8] See Note on Translation. [9] þing. A Norse legal assembly, a meeting, but also poetically ‘battle’. [10] The Norse horn means both. [11] This riddle relies on a type of cryptic wordplay called ironically ofljóst ‘too clear’, in which the word is replaced by a synonym of a homonym (that is, by one that means the same as one that sounds the same), e.g. in the first line, segl means ‘sail’, but another Norse word for ‘sail’ veggr also means ‘wall’. Similarly, dauðir menn ‘dead men’ describes valr ‘the slain’; valr also signifies ‘hawk’. Interpretations of the last two lines are speculative. An editorial amendment, ‘blood-hole’ in line three, would suggest a play on æðr ‘vein, artery, eider-duck’—but there is no consensus about the final line, for which a variety of readings exist in the different manuscripts. [12] Sitting on mounds is what herdsmen did, and this is may the implication. But it was also a symbolic practice of kings to sit on the grave mounds of their ancestors—in the Book of Flatey version of Saint Olaf’s Saga, the twelve year old Bjorn sits on his father’s grave mound when he first claims the kingship—so alternatively, Gizur might be suggesting that Hlod is getting ideas above his station. [13] The words translated as ‘regiment’ and ‘squadron’ are also the Norse words for ‘thousand’ and ‘hundred’ respectively, but used here in a specialised sense for military units. [14] To ‘hazel someone a field’ meant to challenge them to pitched battle (as in Egil’s Saga, ch. 52). Four poles of hazel wood marked the corners of the ground where the battle was to be fought. A similar practice was used for duels between single combatants (see Kormak’s Saga, ch. 10). [15] The numbers here do not tally with those given earlier in the prose. sex ein could mean ‘some six’ or ‘only six’, though the context might speak against the latter. Kershaw: “six in all”. Hollander translates the first line ‘sixteen’ (sextán). Kershaw and Hollander both make the last line 160 men (40 x 4, presumably because the ‘hundreds’ (squadrons) were earlier said to contain 40 men each), but Turville-Petre writes that í hundraði hverju halir fjórtaldir (literally: “in each ‘hundred’, men counted four times”) appears to mean (his emphasis) “every hundred consisted of 120 x 4”. The Old Norse hundrað was used both for 120 and 100, though the larger figure is more likely in a traditional, non-ecclesiastical context. |
|||
The Manuscripts
Which Versions I Have Used The present translation is based mainly on R, for
which I've used G Turville-Petre's edition of
Hervarar saga ok Heiðreks, published by the Viking Society for
Northern Research (Text Series: Number 2). This follows R "as far as it
goes", filling in the first gap from H, while the end of the saga,
including the Epilogue, is taken from U, with some readings from 203. |
|||
[HOME][BACK] SCHOLARSHIP & COMMENTARY |
|||
Medieval Scandinavia: An Encyclopedia, 1993: |
"The
first edition of the Hervarar saga (version U) was made by Olaus
Verelius: Hervarar saga på Gammal
Götska (Uppsala 1672). In 1873,
Sophus Bugge edited the R-version (according to him, version II) with
the combined H and U versions (his version 1), but Heimzel (1887)
proclaimed that Bugge's versions I and II should rather be regarded as
two independent stories. This view was challenged by Ivan
Sarovol's'kyj (1906-07), who argued that both H and R go back to the one
and the same lost version of the saga, while U represents the
contaminated version. "In a series of four articles (1913-27), A. LeRoy Andrews resurrected version U, arguing that both U and R represent in their general makeup the original saga, while H was the producr of the later scribe. "Jón Helgason (1924) distinguished two versions of the saga. His Heiðreks saga contains a diplomatic edition of R, with H printed under it (pp. 1-88) and U following (pp. 89-161). According to Christopher Tolkien (1960), R is the closest witness of the original called A (composed ca. 1250), while U and H descend from the next version of the saga (X, ca. 1300); H, however, is nothing but a careless abridgement of X." |